حسابداري

گزارش‌هاي مالي به دو دسته «عمومي» و «با هدف خاص» تقسيم مي‌شوند. هدف از گزارش‌هاي عمومي بيان وضعيت اقتصادي شركت و سود آوري آن است. مخاطب گزارشهاي عمومي، سهامداران، سرمايه گذاران بالقوه، اعتباردهندگان، سازمانهاي آماري اعم از دولتي و غيردولتي، ارگانهايي كه با واحد اقتصادي مورد گزارش از نظر فعاليت تجاري رابطه طولي يا عرضي دارند و… مي‌باشد. امروزه (سال ۱۳۹۱ شمسي) اين اطلاعات در قالب چهار صورت مالي اساسي (ترازنامه، صورت سود و زيان، صورت سود و زيان جامع و صورت جريان وجوه نقد)، يادداشتهاي توضيحي همراه، گزارش حسابرس مبني بر استاندارد بودن و صحت اطلاعات اين گزارشها و همچنين گزارش عملكرد مديريت به همراه گزارش بازرس قانوني است. گزارشهاي عمومي بايد بتوانند اطلاعاتي در اختيار استفاده كنندگان قرار دهند كه آنها را درگرفتن تصميم درست ياري كند و باعث گمراهي و تعبير غلط نشود. چرا كه تنها زماني منابع مالي به صورت بهينه تخصيص مي‌يابند كه تخصيص دهندگان اطلاعاتي مربوط و قابل اتكا و به موقع جهت تصميم‌گيري در اختيار داشته باشند. همچنين گزارش‌ها مالي عمومي در ارزيابي نقش مباشرتي مديريت (Stewardship) نيز مفيد است به اين مفهوم كه آيا مديريت واحد اقتصادي از منابعي كه در اختيار داشته به بهترين نحو استفاده كرده‌است يا خير.

گزارش‌هاي با هدف خاص جهت بررسي موارد خاص و براي مصارف خاص تهيه مي‌شوند. عمده اين گزارشها عبارتند از گزارشهايي كه براي مديران شركت تهيه مي‌شوند كه ممكن است روي فعاليت خاص واحد اقتصادي تمركز داشته و بسيار تفضيلي باشد ويا گزارشي كه در تعقيب پرونده‌هاي قضايي توسط بازرسان دادگستري تهيه مي‌شود يا اظهارنامه مالياتي كه استفاده كننده آن سازمان امور مالياتي است.

علم حسابداري امروزه داراي يك چارچوب نظري است كه شامل موارد زير مي‌باشد:

    اهداف گزارشگري مالي
    خصوصيات كيفي اطلاعات مفيد
    مفروضات و اصول حسابداري
    اجزاي گزارش مالي شامل چگونگي نمايش و طبقه‌بندي اطلاعات
    اصول و روش‌هاي محاسبه اطلاعات مالي

سرمايه به زبان ساده آورده صاحبان سهام (شركا) جهت تشكيل شركت مي‌باشد؛ كه اين آورده مي‌تواند بصورت وجه نقد يا اموال و اثاثه و ماشين آلات و … باشد. سرمايه عبارت از باقي‌مانده‌اي است كه از كسر جمع بدهي‌هاي واحد تجاري از جمع دارايي‌هاي آن حاصل مي‌شود.

سرمايه، بدهي موجوديت اقتصادي به صاحبان آن است. به عبارتي ساده سرمايه عبارت از حق يا حقوق مالي مالك يا مالكين نسبت به دارايهاي هر واحد اقتصادي مي‌باشد

بدهي عبارت از تعهد انتقال منافع اقتصادي توسط واحد تجاري ناشي از معاملات يا ساير رويدادهاي گذشته‌است. بدهي: حقوق مالي اشخاص غير از مالك نسبت به داراييهاي يك واحد اقتصادي

دارايي (Asset)در واقع به اموال يا منابع اقتصادي متعلق به يك واحد تجاري اطلاق مي‌شود. در حسابداري براي اين كه يك قلم بتواند دارايي محسوب شود بايد: (الف) منبع اقتصادي باشد يعني براي واحد تجاري منافع آتي داشته باشد، (ب) در تسلط مالكانه واحد تجاري باشد و (ج) قابل تقويم به پول باشد. مفهوم تسلط مالكانه عيناً مطابق با مفهوم مالكيت قانوني نيست. هنگامي كه يك واحد تجاري اتومبيلي را به اقساط خريداري كند، ممكن است مالكيت قانوني اتومبيل تا قبل از پرداخت آخرين قسط به خريدار منتقل نشود. با اين حال چون اين اتومبيل به تصرف و كنترل كامل خريدار در مي‌آيد و او نسبت به آن تسلط و انتفاع مالكانه پيدا مي‌كند، از نظر حسابداري جزو دارايي واحد تجاري محسوب مي‌شود.[۸]
دارايي‌ها مي‌تواند عيني و مشهود باشد مثل زمين، ساختمان، موجودي نقدي و موجودي كالا، يا به صورت حقوق مالي و امتيازات غيرقابل رويت، مثل سرقفلي و مطالبات از اشخاص. دارايي‌ها از نظر ارائه در ترازنامه به گروه‌هاي متمايزي تقسيم مي‌شوند. دو گروه كه مورد استفاده بيشتري دارند عبارتند از دارايي‌هاي جاري و دارايي‌هاي غير جاري. دارايي يكي از عناصر اصلي معادله حسابداري و نشان‌دهندهٔ وضعيت مالي واحد انتفاعي است.

در حسابداري دو طرفه طبق فرض تفكيك شخصيت، واحد تجاري (مثلاً شركت)، شخصيتي مستقل از صاحبان حقيقي و حقوقي خود دارد. به اين شخصيت مستقل، شخصيت حسابداري اطلاق مي‌شود. طبق اين فرض، تنها رويدادها و مبادلات مالي مؤثر بر واحد تجاري در حسابداري مورد توجه و پردازش قرار مي‌گيرد. وضعيت مالي اين شخصيت بر اتحاد اساسي حسابداري زير استوار است:

مفاهيمي مثل بدهكار، بستانكار، تجزيه و تحليل رويدادهاي مالي، دفتر كل، معين، تفضيلي و دفتر روزنامه از مفاهيم پايه‌اي حسابداري است. (منظور از دفتر هر واسطي است كه توانايي ثبت و بازيابي اطلاعات را داشته باشد)

به طوري كه از تعريف فن حسابداري بر مي‌آيد اين فن داراي ۴ مرحله مي‌باشد:

    ثبت فعاليتهاي مالي
    طبقه‌بندي اقلام ثبت شده
    تلخيص اقلام
    تفسير نتايج حاصله از بررسي اقلام خلاصه شده

حسابداري همزاد تمدن بشري است و به اندازه آن قدمت دارد. نخستين مدارك كشف شده حسابداري در جهان، لوحه‌هاي سفالين از تمدن سومر در بابل (Babylon) است و قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از ميلاد بر مي‌گردد و از پرداخت دستمزد تعدادي كارگر حكايت دارد.[۴] مدارك و شواهد نشان مي‌دهند در تمدن‌هاي مصر، رم و يونان باستان نيز نوعي كنترل‌هاي حسابداري برقرار بوده و نوعي حساب جمع و خرج تنظيم مي‌شده است. شخص جمعدار، مأمور دولت يا شخصي كه محافظت از پول يا دارايي ديگري به او محول بوده است در فواصل زماني مقرر حساب خود را به ارباب يا مسئولان دولتي پس مي‌داده است. براي اين كار دو فهرست تفضيلي از دريافتها و پرداختها بر حسب پول، وزن يا مقياس ديگري تهيه مي‌شد و جمع آن دو مساوي بود. فهرست دريافت شامل موجودي ابتداي دوره به علاوه وجوه يا كالاي دريافتي طي دوره بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختي، كالاي فروخته شده يا به مصرف رسيده در طي دوره به علاوه مانده پول و كالا نزد جمعدار بوده است كه بايد به ارباب تحويل داده مي‌شد؛ بنابراين، حسابداري باستاني تنها جنبه‌هاي محدودي از فعاليتهاي مالي را در بر مي‌گرفت و با سيستم جامعي كه كليه عمليات مالي حكومت را ثبت و ضبط كند يا به نگهداري حساب معاملات تجاري بپردازد، فاصله بسياري داشت. اين نوع حسابداري تا قرون وسطي دوام يافت.

حسابداري زبان تجارت خوانده مي‌شود. زيرا از طريق تهيه گزارش‌هاي مالي، اطلاعات لازم را دربارهٔ واحدهاي اقتصادي در اختيار اشخاص ذي‌نفع و ذي‌علاقه و ذي‌حق قرار مي‌دهد. اين اشخاص شامل مديران، صاحبان سرمايه، اعتبار دهندگان، سازمان‌هاي مالي و اقتصادي دولت و از اين قبيل هستند. [۱] از منظري ديگر از حسابداري با نام سيستم اطلاعاتي حسابداري Accounting Information System ياد مي‌شود كه براي پردازش اطلاعات مربوط به رويدادهاي مالي مؤثر بر سازمان‌ها و واحدهاي تجاري و گزارش اثرات اين گونه رويدادها به تصميم‌گيرندگان، طراحي شده است.[۲]

طبق «بيانيه اساسي تئوري حسابداري»: حسابداري عبارت است از فرايند شناسايي، اندازه‌گيري و ثبت و گزارشگري اطلاعات اقتصادي براي تصميم‌گيري‌هاي آگاهانه به وسيله استفاده كنندگان آن اطلاعات.[۳] بيانيه در تشريح اين تعريف آورده است بر اساس ديدگاهي جامع، «اطلاعات حسابداري» را مي‌توان «اطلاعات اقتصادي» تلقي كرد. .

گاهي اوقات به اشتباه از مفهوم دفترداري براي تعريف حسابداري استفاده مي‌شود. دفترداري عبارت است از: فن ثبت، طبقه‌بندي و خلاصه سازي مبادلات واحد تجاري. البته اين عمليات در گذشته صرفاً در دفاتر حساب انجام مي‌شد. اما امروزه ثبت‌هاي حسابداري با استفاده از كامپيوتر انجام مي‌شود. حسابداري مفهوم وسيع تري از دفترداري را دربر مي‌گيرد. در واقع دفترداري بخشي از وظايف حسابدار است. همه حسابداران از مجموعه قواعد يكسان تحت عنوان اصول پذيرفته شده حسابداري براي تهيه گزارش‌هاي حسابداري استفاده مي‌كنند.

اطلاعات مربوط به معاملات روزمره، اساس تهيه گزارش‌هاي مالي را تشكيل مي‌دهد. در واحدهاي بازرگاني، فعاليت‌هايي نظير خريد و فروش كالا، خريد ماشين آلات و پرداخت هزينه‌هاي جاري مانند اجاره، حقوق، بهاي آب و برق از جمله معاملات روزمره است.